Od dnia 30 czerwca 2022 r. obowiązuje nowelizacja Kodeksu cywilnego, która objęła między innymi instytucję wyzysku, uregulowaną w art. 388 k.c. Ustawodawca w znaczący sposób rozszerzył możliwość powoływania się na wyzysk w sporach cywilnych. W naszym artykule wyjaśniamy, czym jest wyzysk i na co oznacza powoływanie się na niego w procesie cywilnym.
- Wyzysk to pojęcie prawa cywilnego dotyczące sytuacji, w której silniejsza ze stron wykorzystuje sytuację kontrahenta i zastrzega dla siebie świadczenie znacząco korzystniejsze
- Wprowadzona nowelizacja wysoce zwiększyła możliwość powołania się na wyzysk, a w konsekwencji także i unieważnienia umowy
- Nowe przepisy znajdują jednak zastosowanie wyłącznie do umów zawartych po dniu 30 czerwca 2022 r., do umów wcześniejszych należy stosować art. 388 k.c. w jego starym brzmieniu
Na czym polega wyzysk?
Zgodnie z art. 388 k.c. z wyzyskiem mamy do czynienia, gdy jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo, niedoświadczenie lub brak dostatecznego rozeznania drugiej strony co do przedmiotu umowy, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia.
Wyzysk dotyczy więc sytuacji w której występuje znacząca dysproporcja świadczeń stron, ustalonych w ramach umowy dwustronnie zobowiązujących. Przykładowo będzie to dotyczyć umów sprzedaży, oprocentowanych umów pożyczki, czy umów ubezpieczenia.
W takim przypadku słabsza strona umowy może dochodzić zmniejszenia swojego świadczenia, zwiększenia zobowiązania strony przeciwnej lub unieważnienia umowy.
Jakie zmiany wprowadziła nowelizacja kodeksu cywilnego?
Z dniem 30 czerwca 2022 r. art. 388 został w znaczący sposób zmieniony, z korzyścią dla strony powołującej się na wyzysk.
Przede wszystkim dodana została czwarta podstawa powołania się na wyzysk: brak dostatecznego rozeznania strony. W poprzednim stanie prawnym strona mogła powołać się wyłącznie na przymusowe położenie, niedołęstwo, niedoświadczenie.
Po drugie, dotychczas, gdy mieliśmy do czynienia z wyzyskiem, powód mógł domagać się jedynie zmniejszenia swojego świadczenia lub zwiększenia świadczenia drugiej strony w celu przywrócenia ekwiwalentności tych świadczeń. Unieważnienie umowy było ostatecznością i można się go było domagać, wyłącznie gdy ww. możliwości nie wchodziły w grę. Obecnie unieważnienie to trzecia, równorzędna możliwość i to powód decyduje czego będzie żądał w procesie cywilnym.
Ponadto, ustawodawca wprowadził domniemanie na korzyść strony wyzyskiwanej: jeżeli wartość zobowiązania jednej strony przewyższa dwukrotnie wartość świadczenia drugiej strony – domniemywa się, że przewyższa je w stopniu rażącym, a zatem że mamy do czynienia z wyzyskiem. W takiej sytuacji to druga strona będzie musiała wykazywać, że rażąca dysproporcja świadczeń nie wystąpiła.
I wreszcie, w ramach ostatniej zmiany, ustawodawca wydłużył czas, w którym można powoływać się na wyzysk. Obecnie są to 3 lata od dnia zawarcia umowy, a w przypadku konsumenta aż 6 lat.
Jakie są skutki powołania się na wyzysk?
W sprawach dotyczących wyzysku sąd będzie orzekał zgodnie z żądaniem strony wyzyskiwanej tj. może zmniejszyć świadczenie tej strony, zwiększyć zobowiązanie strony przeciwnej lub unieważnić umowę.
Warto pamiętać, że w tego rodzaju sprawach sąd wydaje orzeczenia konstytutywne tj. kreujące stan prawny. To prawomocne orzeczenie sądu będzie zatem kreować nieważność umowy, która nosi znamiona wyzysku.
Oceniając, czy doszło do wyzysku sąd zbada, czy jednocześnie wystąpiły obie przesłanki o których mowa w art. 388 k.c., tj. rażąca dysproporcja świadczeń i wykorzystanie sytuacji kontrahenta w celu pokrzywdzenia go.
Stosowanie nowelizacji kodeksu cywilnego
Co ważne, omówione zmiany w przepisach działają tylko w odniesieniu do umów zawartych od dnia 30 czerwca 2022 r. Do umów zawartych przed tą datą stosujemy art. 388 k.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji.
Modyfikacje wprowadzone nowelizacją w znaczny sposób zwiększają możliwość powoływania się na istnienie wyzysku w stosunkach umownych, zwiększając tym samym ochronę słabszej strony umowy, w tym m.in. konsumentów.
Potrzebują Państwo pomocy w sprawach związanych z dochodzeniem roszczeń w postępowaniu cywilnym? Nasza Kancelaria reprezentuje klientów przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym. Zachęcamy do kontaktu pod adresem: kancelaria@kancelariafrey.pl
