Zawieranie umów wiąże się z ryzykiem niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez drugą stronę kontraktu. W polskim prawie występują jednak instrumenty pozwalające na zabezpieczenie interesów stron i ułatwiające zaspokojenie się przez wierzyciela. W niniejszym artykule prezentujemy krótki przewodnik po najpopularniejszych formach zabezpieczeń umów.
- Nierzetelny kontrahent to częsty problem przedsiębiorców, którzy ponoszą ryzyko niewypłacalności drugiej strony umowy
- W Kodeksie cywilnym i innych ustawach znajdziemy jednak przepisy pozwalające na ograniczenie ryzyka niewypłacalności kontrahenta
- Do najpopularniejszych form zabezpieczeń transakcji należą m.in. kary umowne, weksel oraz gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa
Kary umowne
Kara umowna zabezpiecza wyłącznie wykonanie zobowiązań niepieniężnych. Przykładowo można więc umieścić w umowie karę za nieterminowe wykonanie zobowiązania lub za naruszenie obowiązku zachowania poufności. Częstym błędem stron jest zastrzeganie kary umownej za nieterminową płatność, jednak takie postanowienie umowne jest nieważne.
Zaletą kary umownej jest fakt, że jest ona należna wierzycielowi, niezależnie od tego czy poniósł on szkodę, czy też nie. Występując ze stosownym powództwem do sądu wierzyciel będzie musiał jedynie wykazać, że kara umowna została skutecznie zastrzeżona i że pozwany nie wykonał zobowiązania w sposób wynikający z umowy. Powód nie będzie natomiast musiał wykazywać faktu poniesienia szkody.
Formułując postanowienia umowne dotyczące kary umownej należy pamiętać, żeby zastrzec uprawnienie do dochodzenia odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej. W przeciwnym razie wierzyciel, który poniósł szkodę o większej wartości niż kara umowna, będzie musiał zadowolić się jedynie karą umowną.
Oświadczenie o poddaniu się egzekucji
Mowa tutaj o jednym z oświadczeń wymienionych w art. 777 § 1 k.p.c. Dłużnik w formie aktu notarialnego oświadcza, iż w przypadku niewykonania określonych zobowiązań podda się egzekucji. Oświadczenie sporządzane jest wobec konkretnego wierzyciela, w związku z konkretną umową i do określonej sumy pieniężnej.
Posiadanie oświadczenia o poddaniu się egzekucji jest bardzo korzystne dla wierzyciela, który nie musi wszczynać postępowania sądowego. Wystarczy, że wierzyciel będący w posiadaniu takiego aktu wystąpi do sądu z wnioskiem o nadanie aktowi klauzuli wykonalności, a następnie zainicjuje egzekucję u komornika.
Weksel in blanco
Weksel to jeden z papierów wartościowych. Dla swojej skuteczności weksel wymaga sporządzenia go zgodnie przepisami Prawa wekslowego. Weksel może stanowić zabezpieczenie już istniejącej wierzytelności lub mającej dopiero powstać. Możliwe jest więc wystawienie weksla także in blanco, pod którym dłużnik składa swój podpis, a wierzyciel uzupełni kwotę należności w przypadku spełnienia się przesłanek uprawniających go do wypełnienia weksla.
Wystawiając taki weksel należy jednak pamiętać o konieczności sporządzenia deklaracji wekslowej oraz umieszczenia stosownej wzmianki o tym zabezpieczeniu w umowie.
Zdecydowaną zaletą weksla jest możliwość uzyskania w sądzie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym na jego podstawie. O tym, jak uzyskać taki nakaz pisaliśmy w tym artykule.
Poręczenie
Poręczenie to rodzaj zabezpieczenia umownego, w ramach którego osoba trzecia zobowiązuje się do przejęcia zobowiązania, na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Oświadczenie poręczyciela pod rygorem nieważności powinno być złożone w formie pisemnej oraz zawierać dokładne oznaczenie długu i dłużnika. W przypadku niewykonania zobowiązania przez dłużnika wierzyciel może oczekiwać jego spełnienia zarówno od samego dłużnika, jak i poręczyciela.
Zastaw zwykły i rejestrowy
Zastaw stanowi rodzaj zabezpieczenia rzeczowego. Dzięki jego ustanowieniu wierzyciel będzie mógł zaspokoić się z rzeczy należącej do dłużnika z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi dłużnika oraz bez względu na to, czyją własnością jest dany przedmiot.
Wyróżniamy dwa rodzaje zastawów: zastaw zwykły oraz zastaw rejestrowy. W odróżnieniu od zastawu zwykłego, zastaw rejestrowy nie wymaga wydania przedmiotu zastawu wierzycielowi. Konieczne jest jednak wpisanie przedmiotu zastawu do rejestru zastawów. Mimo, że zastaw rejestrowy wymaga poniesienia pewnych kosztów związanych z wpisem do rejestru zastawów, jest on korzystniejszy dla wierzyciela, bowiem umowa zastawnicza może przewidywać możliwość przejęcia przedmiotu zastawu na własność.
Przewłaszczenie na zabezpieczenie
W ramach tego zabezpieczenia dłużnik i wierzyciel sporządzają umowę, na mocy której dłużnik przenosi na wierzyciela własność określonego przedmiotu (np. samochodu), do czasu wykonania zobowiązania przez dłużnika. Wykonanie zobowiązania oznacza powrót prawa własności przedmiotu do dłużnika. Strony mogą zastrzec w umowie, że przedmiot pozostanie u dłużnika lub też, że znajdzie się on w posiadaniu wierzyciela.
Ta forma zabezpieczenia najczęściej bywa stosowana w umowach zawieranych przez banki.
Hipoteka
Hipoteka jest rodzajem ograniczonego prawa rzeczowego. Dzięki jego ustanowieniu wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości, niezależnie od tego, czyją jest własnością oraz z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi. Powstanie hipoteki wymaga wpisu do księgi wieczystej nieruchomości.
Należy jednak pamiętać, że hipoteką można zabezpieczać jedynie wierzytelności pieniężne, w tym również wierzytelności przyszłe.
Gwarancja bankowa i ubezpieczeniowa
To zabezpieczenie udzielane przez podmiot trzeci (bank lub ubezpieczyciela) na wniosek zobowiązanego. W ramach stosunku gwarancyjnego bank lub ubezpieczyciel zobowiązują się do wypłaty na wniosek wierzyciela określonej sumy pieniężnej w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania przez dłużnika. Na żądanie zgłoszone przez wierzyciela bank uruchamia gwarancję nie badając przy tym okoliczności faktycznych żądania. Wierzyciel uzyska żądaną kwotę jeśli spełni warunki formalne przy składaniu żądania.
Ubezpieczenie OC
W niektórych przypadkach warto w umowie zastrzec obowiązek posiadania przez kontrahenta ubezpieczenia OC. Ten rodzaj zabezpieczenia bardzo często pojawia się w umowach najmu lub umowach o roboty budowlane. Dzięki temu w celu likwidacji poniesionej szkody kontrahent może zwrócić się bezpośrednio do ubezpieczyciela drugiej strony.
Którą formę zabezpieczenia wybrać?
Z uwagi na mnogość dostępnych rozwiązań wybór właściwej formy zabezpieczenia transakcji zależy wyłącznie od woli kontrahentów. Oceniając, które instrumenty najlepiej zabezpieczą interes strony umowy, należy wziąć pod uwagę charakter umowy, jej wartość oraz status stron umowy. W razie sporu sądowego odmiennie oceniane będą bowiem postanowienia umowy zawartej między przedsiębiorcami, a inaczej między przedsiębiorcą a konsumentem. Należy także pamiętać, że niektóre z zabezpieczeń (np. weksel lub hipoteka) dla swojej skuteczności wymagają spełnienia szeregu warunków formalnych przewidzianych w stosownych ustawach.
Poszukują Państwo pomocy w sprawach związanych z umowami i kontraktami? Nasza Kancelaria sporządza i opiniuje projekty umów. Zachęcamy do kontaktu pod adresem: kancelaria@kancelariafrey.pl
