Uchwalone w tym roku przepisy wprowadzają do polskiego porządku prawnego pojęcie sygnalisty. W niektórych firmach będzie to rodziło obowiązek wprowadzenia niezbędnych procedur wewnętrznych. W poniższym wpisie wyjaśniamy, kim jest sygnalista, jaka ochrona mu przysługuje z tego tytułu i jakie obowiązki w tej kwestii mają pracodawcy.
- Sygnalista to osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą
- Warto przy tym pamiętać, że zgodnie z definicją legalną, sygnalista to nie tylko pracownik zatrudniony w oparciu o umowę o pracę, ale także osoba działająca w oparciu o umowy cywilnoprawne
- Przedsiębiorcy zatrudniający powyżej 50 osób, mają ustawowy obowiązek sporządzenia procedury zgłoszeń wewnętrznych
Kim jest sygnalista?
Pojęcie „sygnalista” (lub whistleblower) zdefiniowane zostało w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (dalej jako „ustawa”). Zgodnie z tym przepisem, sygnalista to osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą. Oznacza to sytuację, w której np. pracownik przedsiębiorstwa dowiaduje się o niezgodnych z prawem czynnościach swojego pracodawcy lub przełożonych i następnie ten fakt zgłasza lub ujawnia publicznie.
W art. 3 ustawy, ustawodawca określił katalog zamknięty rodzajów naruszeń prawa, których ujawnienie upoważnia do uzyskania ochrony, jako sygnalista. Katalog ten zawiera siedemnaście punktów, wśród nich można znaleźć chociażby naruszenie przepisów dot. ochrony środowiska, ochrony konsumentów, bezpieczeństwa produktów, a także regulacji unijnego rynku oraz naruszenie interesów finansowych Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz instytucji UE. W trakcie prac legislacyjnych zrezygnowano jednak z objęciem ochroną sygnalistów osoby zgłaszające lub ujawniające naruszenia prawa pracy, pozostawiając te sprawy wyłącznie działalności Państwowej Inspekcji Pracy.
Warto jednak zdawać sobie sprawę z tego, że sygnalista nie będzie mógł liczyć na ochronę, jeśli ujawni wybrane kategorie informacji, określone w art. 5 ustawy. Ochrona nie zostanie przyznana osobie, jeżeli ujawniane informacje:
- objęte są klauzulą niejawności,
- objęte są tajemnicą zawodową zawodów medycznych lub prawniczych,
- objęte są tajemnicą narady sędziowskiej,
- związane są postępowaniem karnym w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz rozprawy o wyłączonej jawności,
- związane się z zamówieniami publicznymi związanymi z obronnością i bezpieczeństwem państwa,
- związane są z naruszeniami prawa bezpośrednio związanymi z realizacją przez służby specjalne ich działań ustawowych.
Pamiętać należy, że zgodnie z ustawą sygnalista to nie tylko pracownik zatrudniony w oparciu umowę o pracę. Sygnalistą może być także osoba współpracująca z przedsiębiorstwem na podstawie umowy zlecenia, prokurent, wspólnik czy praktykant.
Jakiej ochronie podlega sygnalista?
Głównym celem nowej ustawy jest zapewnienie, aby sygnalista, działający w interesie publicznym, nie mógł zostać ukarany przez podmiot naruszający prawo za zgłoszenie lub ujawnienie tego naruszenia. Dzięki nowym przepisom, znacznie trudniej będzie np. zwolnić lub zdegradować pracownika, który zgłosił lub ujawnił naruszenie prawa. Oczywiście, przedsiębiorca nadal będzie mógł zakończyć stosunek pracy, czy zmienić obowiązki służbowe takiego pracownika – będzie musiał jednak udowodnić, że działanie to nie miało charakteru odwetowego i było uzasadnione.
Za działanie odwetowe ustawodawca przewidział sankcje karne, w tym kary nawet do 3 lat pozbawienia wolności. Sygnalista będzie mógł także skorzystać z przysługujących mu na mocy ustawy roszczeń cywilnych o odszkodowanie lub zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.
Fałszywy sygnalista nie będzie bezkarny
Zgodnie z ustawą osoba dokonująca zgłoszenia lub ujawniająca rzekome naruszenie prawa w kontekście związanym z pracą, jeśli robi to świadomie, mając przy tym wiedzę, że nie doszło do żadnego naruszenia prawa, będzie ponosić odpowiedzialność za takie działanie. Fałszywy sygnalista może podlegać odpowiedzialności karnej, a za tego rodzaju czyn grozić mogą nawet 2 lata pozbawienia wolności. Dodatkowo, podmiotowi pomówionemu w ten sposób, będą przysługiwać roszczenia odszkodowawcze z tytułu naruszenia dóbr osobistych.
Sygnalista w firmie = nowe obowiązki przedsiębiorców
Ustawa przewiduje również nowe obowiązki dla dużych firm, które zatrudniają co najmniej 50 osób (według stanu z 1 stycznia lub 1 lipca danego roku). Takie firmy mają obowiązek opracowania wewnętrznych procedur zgłaszania, weryfikowania oraz przeprowadzania działań następczych wewnątrz własnych struktur w związku ze zgłoszeniem naruszeń.
Ustawa szczegółowo określa, co musi oraz co może znaleźć się w regulacjach wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa. Do najważniejszych obowiązków należy zapewnienie ochrony poufności danych sygnalisty, a także obowiązek przyjmowania i weryfikacji zgłoszeń. Firmy będą miały również prawo rozszerzyć ochronę sygnalistów na przypadki zgłaszania naruszeń wewnętrznych regulacji i standardów etycznych.
Przedsiębiorcy mają obowiązek konsultować, przez okres od 5 do 10 dni, projekt procedury zgłoszeń wewnętrznych ze związkami zawodowymi, a w przypadku ich braku w danym zakładzie – z przedstawicielami pracowników.
Firmy będą miały również możliwość zlecenia przeprowadzania procedur wewnętrznych podmiotom zewnętrznym na podstawie umowy. Jeżeli firmy zatrudniają razem od 50 do 249 osób, mogą w porozumieniu ustalić wspólne zasady przyjmowania i weryfikowania zgłoszeń wewnętrznych. Prawo przewiduje również możliwość wspólnych procedur dla firm z jednej grupy kapitałowej.
Procedury wewnętrzne muszą zostać wdrożone przed dniem 25 września 2024 r. Brak wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych we wskazanym terminie może skutkować odpowiedzialnością karną.
Zgłoszenia zewnętrzne i ujawnienia publiczne
Sygnalista będzie podlegać ochronie również wtedy, gdy z pominięciem wewnętrznych procedur zgłosi naruszenie do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich. Nie zwalnia to oczywiście z obowiązku wprowadzenia procedur wewnętrznych w dużych firmach.
Potrzebują Państwo pomocy w kwestiach związanych z prawem pracy w firmie? Nasza kancelaria przygotowuje regulaminy, instrukcje i zarządzenia na potrzeby pracodawców. Szczegóły w zakładce prawo pracy. Zachęcamy także do kontaktu pod adresem kancelaria@kancelariafrey.pl
