Z uwagi na epidemię wirusa COVID-19 i związane z tym restrykcje wielu przedsiębiorców odnotowało znaczące straty finansowe. W rozumieniu prawa cywilnego ponieśli więc szkodę. Jakie roszczenia przysługują poszkodowanym przeciwko Skarbowi Państwa za szkody powstałe w czasie pandemii?
- W marcu 2020 r. na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej ogłoszony został stan epidemii związany pandemią koronawirusa
- Skarb Państwa może odpowiadać za szkody poniesione przez przedsiębiorców w związku z wprowadzonymi ograniczeniami epidemicznymi
- W ramach naprawienia szkody można dochodzić pełnego odszkodowania: za poniesioną szkodę oraz za utracone korzyści
Stan epidemii – odpowiedzialność SP
W dniu 13 marca 2020 r. Rozporządzeniem Ministra Zdrowia na terenie RP został ogłoszony stan zagrożenia epidemicznego. Mocą powyższego rozporządzenia zostały wprowadzone pierwsze restrykcje i ograniczenia. Następnie w dniu 31 marca 2020 r. rozporządzeniem Rady Ministrów w Polsce wprowadzony został stan epidemii. Tym samym aktem prawnym nałożono na przedsiębiorców dalsze zakazy. Dodatkowe obostrzenia zawiera także ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.
Zarówno stan zagrożenia epidemicznego, jak i stan epidemii zostały wprowadzone na podstawie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Oba te stany nie stanowią jednak żadnego ze stanów nadzwyczajnych, o których mowa w art. 228 Konstytucji RP. Oznacza to, że za szkody powstałe w czasie pandemii poniesione przez przedsiębiorców, SP może odpowiadać jedynie na podstawie przepisów ogólnych.
Odpowiedzialność cywilnoprawna SP
Polski system prawny wprowadza zasadę pełnego odszkodowania za poniesioną szkodę, tj. odszkodowania obejmującego poniesioną stratę i utracone korzyści i zasada ta dotyczy także odszkodowań żądanych od SP. Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody regulują przepisy art. 417 – 417 (2) Kodeksu cywilnego. W przypadku odpowiedzialności za szkody powstałe w czasie pandemii zastosowanie mogą znaleźć niektóre instytucje wymienione w art. 417 (1) k.c.
Zgodnie z art. 417 (1) § 1 k.c., poszkodowany może dochodzić odszkodowania za szkodę wyrządzoną wydaniem aktu normatywnego. Jednakże, jest to możliwe dopiero po uznaniu tego aktu za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą. Zatem, w pierwszej kolejności, ww. akty prawne wprowadzające ograniczenia i zakazy, musiałyby zostać zweryfikowane przez Trybunał Konstytucyjny. Obecnie niektórzy przedstawiciele doktryny prawniczej podnoszą, że istnieją przesłanki do uznania przedmiotowych aktów prawnych za niekonstytucyjne. Mimo to, do czasu wydania orzeczenia przez TK przepisy te należy uznawać za zgodne z Konstytucją. Zatem aktualnie nie ma podstaw do wniesienia przedmiotowego powództwa.
Drugą możliwość dochodzenia roszczeń przeciwko SP w związku z odpowiedzialnością za szkody powstałe w czasie pandemii może dawać art. 417 (1) § 4 k.c., który pozwala na żądanie odszkodowania w przypadku niewydania aktu normatywnego, którego obowiązek wydania przewiduje przepis prawa. W tym przypadku niezgodność zaniechania wydania aktu z prawem ocenia sąd rozpoznający sprawę o naprawienie szkody. Z przepisów prawa nie wynika jednak obowiązek ogłoszenia któregokolwiek, ze stanów nadzwyczajnych. Dochodzenie roszczeń w tym trybie może zatem okazać się bardzo skomplikowane.
Wprowadzenie stanu nadzwyczajnego
W przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, zastosowanie znajdzie ustawa z dnia 22 listopada 2002 r. o wyrównywaniu strat majątkowych wynikających z ograniczenia w czasie stanu nadzwyczajnego wolności i praw człowieka i obywatela.
W tej sytuacji przedsiębiorcy będą mogli skorzystać z uproszczonego dochodzenia roszczeń odszkodowawczych przed wojewodą. Odszkodowanie będzie przyznawane w drodze decyzji administracyjnej. Jeżeli poszkodowany nie zgodzi się z decyzją, będzie mógł wnieść do sądu powszechnego pozew w oparciu o przepisy ww. ustawy, który zwolniony jest od opłaty sądowej.
Co istotne, odszkodowanie ustalone w tym trybie będzie obejmować wyłącznie rzeczywistą stratę, bez prawa do ubiegania się o utracone korzyści. Ponadto, dotyczyć będzie jedynie tych szkód, które powstały po ogłoszeniu stanu nadzwyczajnego. W wielu przypadkach może zatem nie objąć szkód wyrządzonych ww. rozporządzeniami z marca 2020 r.
Dochodzenie roszczeń – kwiecień 2020 r.
Jak wynika z powyższej analizy, na dzień przygotowania niniejszego artykułu, najbardziej uzasadnioną opcją dochodzenia roszczeń od Skarbu Państwa jest powództwo oparte na art. 417 (1) § 4 k.c. Przedsiębiorca chcący dochodzić odszkodowania w oparciu o zaniechanie legislacyjne będzie musiał wykazać, że szkoda, którą poniósł, pozostawała w bezpośrednim związku przyczynowym z niewydaniem aktu prawnego, w tym przypadku z nieogłoszeniem stanu nadzwyczajnego, mimo że istnieją przesłanki do jego wprowadzenia. Bardzo dokładnie trzeba będzie także określić wysokość szkody. Zaletą tego rozwiązania jest jednak możliwość dochodzenia odszkodowania za straty i utracone korzyści oraz brak konieczności uzyskania wcześniejszego orzeczenia innego sądu/trybunału.
Potrzebują Państwo pomocy w dochodzeniu roszczeń odszkodowawczych? Nasza Kancelaria świadczy usługi w tym zakresie. Szczegóły w zakładce: prawo cywilne. Zachęcamy także do kontaktu pod adresem: kancelaria@kancelariafrey.pl
