Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw wprowadza istotne zmiany w prawie spadkowym. W dzisiejszym wpisie wyjaśniamy, jak zmienią się zasady dziedziczenia od dnia 16 listopada 2023 r.
- Zmiany w Kodeksie cywilnym, Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym oraz w Kodeksie postępowania cywilnego mają na celu usprawnienie postępowań spadkowych
- Zgodnie z uzasadnieniem projektu nowelizacji, to właśnie z tego powodu zmiany w prawie spadkowym spowodują wyłączenie z kręgu spadkobierców ustawowych dalekich krewnych spadkodawcy
- Zmiany w prawie spadkowym dotyczą także przesłanek niegodności dziedziczenia – uporczywe niewykonywanie obowiązku alimentacyjnego również będzie stanowić przesłankę do wykluczenia spadkobiercy
Zmiana kręgu spadkobierców ustawowych
Bardzo istotną zmianą w prawie spadkowym jest modyfikacja kręgu spadkobierców ustawowych. Obecnie, zgodnie z treścią art. 934 § 2 k.p.c. jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Po nowelizacji, udział który miałby przypadać dziadkom spadkodawcy będzie przypadać ich dzieciom w częściach równych. Oznacza to, że z kręgu spadkobierców ustawowych zostaną wyłączeni dalecy, często nieznani, krewni spadkodawcy. Jeśli natomiast dziecko któregokolwiek z dziadków spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypadać będzie jego dzieciom w częściach równych.
Z perspektywy praktyki sądowej wyżej opisane zmiany w prawie spadkowym należy ocenić jako korzystne. W przypadku odrzucania spadku przez kolejnych spadkobierców, bardzo często bowiem dochodziło do sytuacji, w których postępowania spadkowe toczyły się latami, w związku z koniecznością wzywania do udziału w sprawie kolejnych uczestników.
Termin na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego
Aktualnie, w przypadku odrzucania spadku przez rodziców w imieniu ich małoletnich dzieci, w każdym przypadku wymagana jest zgoda sądu opiekuńczego. Zmiany w prawie spadkowym obejmą jednak także art. 101 Kodeku rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z nowododanym § 4, jeśli dziecko zostanie powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy będzie dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska (albo gdy będzie dokonywana wspólnie), nie będzie wymagała zezwolenia sądu opiekuńczego.
Co istotne, w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, to sąd spadku będzie wydawał postanowienie w przedmiocie zezwolenia na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem dziecka (lub osoby pozostającej pod opieką), w postaci prostego przyjęcia lub odrzucenia spadku.
Jeśli jednak złożenie oświadczenia o przyjęciu lub spadku będzie wymagało zgody sądu opiekuńczego, bieg półrocznego terminu do złożenia przedmiotowego oświadczenia ulegnie zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie. Również te zmiany w prawie spadkowym mają pozytywny charakter, w praktyce bowiem rodzicom nie zawsze udawało się uzyskać na czas postanowienie o wyrażeniu zgody przez sąd na złożenie oświadczenia w imieniu małoletniego.
Uchylanie się od alimentów a niegodność dziedziczenia
Zmiany w prawie spadkowym dotyczyć będą także rozszerzenia kręgu spadkobierców, którzy mogą zostać uznanymi za niegodnych dziedziczenia.
Po nowelizacji, z dziedziczenia będą mogły zostać wykluczone także osoby, które:
- uporczywie uchylały się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową,
- uporczywie uchylały się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Pozostali spadkobiercy będą więc mogli sprzeciwić się dziedziczeniu przez osobę, która za życia spadkodawcy nie wywiązywała się wobec niego ze swoich obowiązków, o których mowa w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym.
Zmiany w prawie spadkowym – zastosowanie nowych przepisów
Ustawa nowelizująca precyzuje także zakres zastosowania nowych przepisów.
Dodane do art. 928 § 1 k.p.c. pkt 4 i 5 k.c. dot. niegodności dziedziczenia będą stosowane wyłącznie do zdarzeń stanowiących podstawę uznania za niegodnego dziedziczenia, zaistniałych po dniu wejścia w życie ustawy nowelizującej.
W przypadku spadków otwartych przed dniem wejścia w życie zmian w prawie spadkowym, zastosowanie znajdą przepisy art. 934 § 2 i 3 k.c. w brzmieniu dotychczasowym. Oznacza to, że krąg spadkobierców ustawowych będzie szerszy, jeśli spadkodawca zmarł przed 16 listopada 2023 r.
Do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się znowelizowane przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Do spadków otwartych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej stosuje się przepis art. 101 § 4 k.r.i.o., jeżeli termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku nie upłynął przed dniem 16 listopada 2023 r.
Potrzebują Państwo pomocy w sprawach spadkowych? Nasza Kancelaria reprezentuje klientów w postępowaniach o stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku. Szczegóły w zakładce prawo cywilne. Zachęcamy także do kontaktu pod adresem: kancelaria@kancelariafrey.pl
