Jednym z najpopularniejszych sposobów zabezpieczenia umowy jest zastrzeżenie kary umownej za niewykonanie lub nieprawidłowe wykonanie zobowiązania, np. za zwłokę w wykonaniu robót budowlanych. Na szczęście dla wykonawców, Kodeks cywilny wprowadza instytucję miarkowania kary umownej, która pozwala na zmniejszenie kary umownej.
- Prawidłowo zastrzeżona kara umowna jest należna wierzycielowi niezależnie od tego, czy poniósł on jakąkolwiek szkodę w związku z niewykonaniem lub nieprawidłowym wykonaniem zobowiązania
- Strony dysponują swobodą ustalania okoliczności, w związku z którymi powstanie obowiązek zapłaty kar umownych oraz wysokości tych kar
- Dłużnik nie zawsze jednak stoi na straconej pozycji, w określonych sytuacjach może bowiem żądać tzw. miarkowania kary umownej
Kara umowna jako zabezpieczenie umowy
Kara umowna może zabezpieczać jedynie wykonanie zobowiązań niepieniężnych. Przykładowo można więc zastrzec w umowie karę za nieterminowe ukończenie robót budowlanych. O tym i innych sposobach na zabezpieczenie umowy pisaliśmy w tym artykule.
Należy pamiętać, że kwota pieniężna wynikająca z naliczonej kary należna jest wierzycielowi, niezależnie od tego czy poniósł on szkodę. Strony dysponują swobodą określenia podstaw obciążenia karami umownymi oraz ich wysokością. Może się zatem okazać, że zastrzeżona kara w okolicznościach danej sprawy będzie nieadekwatna. W takiej sytuacji dłużnik nie zawsze stoi na straconej pozycji, w określonych okolicznościach może bowiem żądać zmniejszenia kary umownej.
Miarkowanie kary umownej
Zgodnie z art. 484 § 2 k.c. dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej w dwóch przypadkach:
- jeśli zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane
- gdy kara umowna jest rażąco wygórowana.
Żądanie miarkowania kary umownej przysługuje obowiązanemu z tytułu kar umownych na etapie postępowania sądowego. Dłużnik może wystąpić z odrębnym powództwem lub podnieść taki zarzut w przypadku pozwania przez kontrahenta. To właśnie sąd oceni, czy w realiach danej sprawy zachodzi którakolwiek z ww. przesłanek. Ciężar dowiedzenia ich wystąpienia spoczywa jednak na dłużniku.
Należy także pamiętać, że art. 484 § 2 k.c. jest przepisem bezwzględnie obowiązującym, zatem strony nie mogą wyłączyć jego zastosowania w umowie.
Wykonanie zobowiązania w znacznej części
Na tę przesłankę można się powołać jedynie, gdy świadczenie zostało odebrane przez wierzyciela. W sytuacji, w której powód np. odmówił odbioru robót budowlanych, nie będzie można się powołać na wykonanie zobowiązania w znacznej części, ponieważ nie można uznać, że zostało ono choćby częściowo wykonane. Nie można także skutecznie dochodzić miarkowania kary umownej w oparciu o tę przesłankę, jeśli kara umowna zastrzeżona jest za zwłokę w wykonaniu całego zobowiązania.
To, czy zobowiązanie zostało wykonane „w znacznej części” sąd będzie oceniał w realiach każdej sprawy. Ocenie podlegać będzie tutaj stosunek wykonanego zobowiązania do całości zobowiązania wynikającego z umowy oraz korzyść jaką z tego tytułu odniósł wierzyciel.
Rażąco wygórowana kara umowna
Także ustalenie, czy kara jest rażąco wygórowana będzie zależało od indywidualnych okoliczności sprawy. Jednym z kryteriów, które sąd może brać pod uwagę będzie wysokość szkody poniesionej przez wierzyciela, oceniana według ogólnych reguł odszkodowawczych. W szczególności kara może zostać uznana za rażąco wygórowaną, gdy wierzyciel poniósł niewielką szkodę lub nie poniósł jej wcale.
Ponadto, sąd może ocenić stosunek wysokości kary umownej do wartości zobowiązania wynikającego z umowy, stopień skomplikowania umowy, okoliczności nieprawidłowego wykonania zobowiązania przed dłużnika, wina dłużnika (w przypadku odpowiedzialności na zasadzie winy), częściowe naprawienie szkody. Dokonując oceny sąd musi brać pod uwagę całokształt wszystkich okoliczności w sprawie, także takich jak zobowiązania wierzyciela względem jego kontrahentów, rozmiar uchybień dłużnika, czy przyczynienie się wierzyciela do powstania szkody.
Zarzut nadużycia prawa – art. 5 k.c. a kara umowna
Poglądy doktryny jednoznacznie wskazują, że w przypadku kwestionowania wysokości kary umownej nie można się powoływać jedynie na konstrukcję nadużycia prawa podmiotowego, o której mowa w art. 5 k.c.
Zbyt wysoka kara umowna nie może być także uznana za wyzysk w rozumieniu art. 388 k.c. O tym, czym dokładnie jest wyzysk dowiedzą się Państwo z tego wpisu.
Potrzebują Państwo pomocy w sprawach związanych z umowami? Nasza Kancelaria opiniuje i sporządza kontrakty. Zachęcamy do kontaktu pod adresem: kancelaria@kancelariafrey.pl
