Niejednokrotnie zdarza się, że w swoich skargach do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, skarżący podnoszą zarzuty naruszenia przez dane Państwo tych samych postanowień Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w zbliżonych stanach faktycznych. W takiej sytuacji może zostać wydany wyrok pilotażowy ETPC.
- Wyrok pilotażowy ETPC jest wydawany, gdy do Trybunału wpływa wiele spraw dotyczących podobnego stanu faktycznego i zbliżonych naruszeń Konwencji w jednym kraju
- W takiej sytuacji ETPC decyduje, której sprawie nadać priorytetowy charakter i zastosować wobec niej procedurę pilotażową
- Tego rodzaju wyrok ma wpływ także na inne postępowania dotyczące powtarzających się spraw, pozwala bowiem na ich zawieszenie
Czym jest wyrok pilotażowy ETPC?
Nierzadko zdarza się, że skarżący wnoszą do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka skargi dotyczące zbliżonych stanów faktycznych i podobnych naruszeń Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Dla Trybunału jest to sygnał, że w danym państwie dochodzi do powtarzających się dysfunkcji systemowych na poziomie krajowym.
W takiej sytuacji zastosowanie może znaleźć art. 61 Regulaminu Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zgodnie z którym Trybunał może potraktować priorytetowo którąś z powtarzających spraw i wydać wyrok pilotażowy. Wyrok pilotażowy ETPC nie tylko określa naruszenie przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w tej konkretnej sprawie, ale także stwierdza istnienie dysfunkcji systemowej w danym kraju. Tego rodzaju wyrok pozwala zatem ETPC na „zbiorowe” załatwienie wielu spraw.
W wyroku pilotażowym Trybunał określa zarówno charakter problemu strukturalnego lub systemowego bądź innej ustalonej dysfunkcji, jak i typ środków naprawczych, które podjąć ma rząd danego państwa na szczeblu krajowym na mocy sentencji wyroku. Trybunał może postanowić w sentencji wyroku pilotażowego, że środki naprawcze, o których mowa powyżej, mają być podjęte w określonym czasie, mając na względzie charakter wymaganych środków i szybkość, z jakim określony przez Trybunał problem może być naprawiony na szczeblu krajowym.
Wyrok pilotażowy ETPC – skutki dla skarg indywidualnych
Zastosowanie procedury pilotażowej przez Trybunał wywiera wpływ także na inne sprawy o podobnym charakterze. Wyrok pilotażowy ETPC pozwala bowiem na odroczenie lub zawieszenie powiązanych spraw na okres wskazany w tym wyroku, co daje rządowi danego kraju czas na podjęcie działań, do których został przez Trybunał zobowiązany. ETPC może jednak rozpoznać odroczone sprawy w każdym przypadku, gdy przemawia za tym interes wymiaru sprawiedliwości.
Zainteresowanych skarżących informuje się o decyzji o odroczeniu w odpowiedni sposób (najczęściej poprzez doręczenie pisma procesowego). Stosownie do okoliczności, zawiadamia się ich także o wszelkich istotnych wydarzeniach dotyczących ich spraw. Dodatkowo, informacje o wszczęciu procedur wyroku pilotażowego, wydaniu wyroków pilotażowych i ich wykonaniu, jak również o zamknięciu takich procedur publikowane są na stronie internetowej Trybunału.
Po upływie okresu wskazanego w orzeczeniu pilotażowym, Trybunał dokonuje oceny tego, czy środki wdrożone przez dane państwo spełniają wymogi określone w wyroku. Na podstawie tej oceny ETPC podejmuje następnie decyzję w powiązanych sprawach. W przypadku niezastosowania się przez dany kraj do sentencji wyroku pilotażowego, Trybunał podejmuje rozpatrywanie skarg odroczonych.
Wyrok pilotażowy ETPC w sprawach przeciwko Polsce
Trybunał kilkukrotnie stosował procedurę pilotażową w sprawach przeciwko Polsce.
Pierwszy w historii wyrok pilotażowy ETPC został wydany w postępowaniu Broniowski v. Polska, dotyczącym kwestii ochrony praw własności w przypadku gruntów zabużańskich. W związku z tym wyrokiem i odroczeniem rozpoznania przez Trybunał podobnych skarg, Polska w lipcu 2005 r. przyjęła nową ustawę zapewniającą finansowe zadośćuczynienie w zamian za pozostawione grunty zabużańskie. Wobec uregulowania kwestii odszkodowań na poziomie krajowym, ETPC umorzył ok. 200 toczących się postępowań dotyczących tego zagadnienia, z uwagi na fakt, że dalsze ich prowadzenie byłoby niecelowe, a skarżący mogli ubiegać się o odszkodowanie w Polsce.
Następnie Europejski Trybunał Praw Człowieka zastosował procedurę pilotażową w sprawach Hutten-Czapska v. Polska (dotyczącej przepisów regulujących wysokość czynszów w sposób niekorzystny dla wynajmujących) oraz Rutkowski v. Polska (którego przedmiotem była kwestia znacznej przewlekłości postępowań sądowych i braku możliwości dochodzenia odszkodowania z tego tytułu).
Najnowszy wyrok pilotażowy ETPC został wydany w dniu 23 listopada 2023 r. w sprawie Wałęsa v. Polska. Trybunał uznał w nim, że obecna organizacja systemu sądownictwa w Polsce narusza art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, gwarantujący jednostkom prawo do niezależnego i bezstronnego sądu ustanowionego ustawą. W związku z powyższym, Trybunał zawiesił postępowania w powiązanych sprawach do dnia 23 listopada 2024 r., tj. na czas wyznaczony Polsce do podjęcia czynności zmierzających do usunięcia naruszeń. Po tej dacie Trybunał oceni czy działania podjęte przez Polskę były wystarczające i podejmie decyzje w pozostałych sprawach.
Zastanawialiście się Państwo nad złożeniem skargi do ETPC? Nasza kancelaria reprezentuje klientów przed Trybunałem w Strasburgu. Szczegóły w zakładce: prawo europejskie. Zachęcamy także do kontaktu pod adresem: kancelaria@kancelariafrey.pl
