Zawarcie umowy o pracę między pracodawcą a pracownikiem niesie za sobą szereg konsekwencji. Nie tylko powoduje pojawienie się praw i obowiązków po stronie pracownika (prawo do terminowo wypłaconego wynagrodzenia, czy obowiązek przestrzegania regulaminu pracy), ale również stwarza obowiązki i prawa po stronie pracodawcy. Jakie są najważniejsze obowiązki pracodawcy względem pracowników oraz w jakich częściach Kodeksu pracy ich szukać?
- Stosunek pracy został skonstruowany w ten sposób, że konkretnym prawom odpowiadają obowiązki drugiej strony (np. prawo do wynagrodzenia po stronie pracownika jest równocześnie obowiązkiem pracodawcy do wypłacenia wynagrodzenia)
- Do podstawowych obowiązków pracodawcy należą: zatrudnienie pracownika i wypłata pracownikowi wynagrodzenia za pracę
- Inne ważne obowiązki względem pracownika to m.in.: poszanowanie jego godności i innych dóbr osobistych, równe traktowanie pracowników i ułatwienia podnoszenia pracownikom kwalifikacji zawodowych
Obowiązki wynikające z art. 22 k.p.
Już w art. 22 k.p., który definiuje czym jest stosunek pracy, możemy odnaleźć dwa najważniejsze obowiązki pracodawcy, jakimi są:
- obowiązek zatrudnienia pracownika
- obowiązek wypłacenia pracownikowi wynagrodzenia za pracę
Obowiązek zatrudnienia pracownika oznacza nakaz udostępnienia pracownikowi stanowiska pracy, które będzie odpowiednie ze względu na rodzaj pracy, jaką pracownik ma wykonywać na podstawie zawartej umowy. W konsekwencji po stronie pracownika powstaje prawo do rzeczywistego wykonywania pracy.
Obowiązek wypłacenia pracownikowi wynagrodzenia za pracę powstaje niezależnie od tego, czy w umowie pracodawca zobowiązał się do zapłaty określonego wynagrodzenia, ponieważ według polskiego systemu prawnego praca nieodpłatna jest zabroniona. Co do zasady, wynagrodzenie powinno być wypłacone z dołu, minimum raz w miesiącu i nie później niż w trakcie pierwszych 10 dni każdego miesiąca. Oczywiście, w ramach swobody umów strony mają prawo ustalić odrębne warunki zapłaty wynagrodzenia.
Obowiązki wynikające z zasad prawa pracy
Kodeks pracy w rozdziale II działu pierwszego wymienia podstawowe zasady prawa pracy. Z niektórych z nich wynikają konkretne prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika. W art. 10 – 183 k.p. możemy znaleźć obowiązki pracodawcy takie jak:
- obowiązek poszanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika
- obowiązek równego traktowania pracowników
- obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
- obowiązek zaspokajania (stosownie do możliwości i warunków pracodawcy) potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych pracowników
- obowiązek ułatwiania pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych
Poszanowanie godności i dóbr osobistych pracownika
Obowiązek poszanowania godności i innych dóbr osobistych pracownika został zawarty w art. 111 k.p. Przepis ten bezpośrednio nawiązuje do art. 30 Konstytucji RP, który stanowi, że godność człowieka jest niezbywalna i przyrodzona oraz nienaruszalna. Pracodawca ma obowiązek poszanowania nie tylko godności pracownika (co podkreślone i zagwarantowane zostało również przez Zrewidowaną Europejską Kartę Społeczną), ale również m.in. zdrowia, wolności, czci, swobody sumienia, nazwiska lub pseudonimu, wizerunku, tajemnicy korespondencji, nietykalności mieszkania, twórczości naukowej, artystycznej, wynalazczej i racjonalizatorskiej i innych.
Równe traktowanie pracowników
Obowiązek równego traktowania pracowników wyrażony jest w art. 112 k.p. i zobowiązuje pracodawcę do przyznawania takich samych praw tym pracownikom, którzy wykonują takie same obowiązki. Łączy się on z zakazem dyskryminacji pracowników w szczególności ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony, zatrudnienie w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy. Ten obowiązek jest również zawarty w wielu uregulowaniach unijnych i międzynarodowych.
Zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych
W art. 15 k.p. został zawarty obowiązek zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Odnosi się on nie tylko do pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, ale także do pracowników wykonujących pracę na podstawie innych stosunków prawnych czy innych form zatrudnienia. Uregulowanie to zostało rozwinięte w art. 207 k.p., który wymienia podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie BHP takie jak ochrona życia i zdrowia pracowników, uwzględnienie ochrony zdrowia młodocianych, pracownic w ciąży lub karmiących dziecko piersią oraz pracowników niepełnosprawnych. Dodatkowo w art. 304 k.p. i następnych, w ustawodawca wymienia obowiązki pracodawcy w zakresie BHP wobec osób zatrudnionych na podstawie innej niż stosunek pracy (np.wobec osób wykonujących pracę krótkotrwałe, wobec młodocianych, czy wobec żołnierzy).
Zaspokajanie potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych pracowników
Art. 16 k.p. tworzy po stronie pracodawcy obowiązek zaspokajania potrzeb bytowych, socjalnych i kulturalnych pracowników stosownie do jego możliwości i warunków, w takim zakresie, w jakim pozwala na to budżet pracodawcy. Szerzej o tym obowiązku mówi Ustawa o funduszu świadczeń socjalnych. Fundusz ten jest przeznaczony na finansowanie działalności socjalnej oraz dofinansowywanie zakładowych obiektów socjalnych (takich jak ośrodki wczasowe i kolonijne lub obiekty sportowe), dofinansowywanie wypoczynku wakacyjnego dzieci pracowników, czy zakup biletów na wydarzenia kulturalne do wykorzystania przez pracowników. Trzeba jednak pamiętać, że obowiązek ten nie tworzy po stronie pracownika roszczenia, jeśli w jego ocenie pracodawca troszczy się niewystarczająco o zaspokajanie potrzeb osób zatrudnionych.
Ułatwianie podnoszenia kwalifikacji zawodowych
Obowiązek z art. 17 k.p. nakazuje pracodawcy ułatwianie pracownikom podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Pracodawca powinien nie tylko zapewniać udział pracownikom w organizowanych przez niego szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe, ale również powinien wyrażać zgodę i finansować szkolenia oraz kursy organizowane przez inne podmioty, w których pracownicy wyrażają chęć udziału. Warto również zwrócić uwagę na przepisy art. 1031 – 1035 k.p., które bardziej szczegółowo regulują ten obowiązek. Określają one między innymi długości urlopu szkoleniowego przypadającego pracownikom w określonych wypadkach czy kwestię dodatkowych kosztów związanych z podnoszeniem kwalifikacji, które może pokryć pracodawca.
Obowiązki szczegółowe z art. 94 k.p.
Ustawodawca wymienia w tym artykule niektóre obowiązki pracodawcy, w szczególności te, które ciążą na nim w związku z organizacją pracy takie jak:
- obowiązek zaznajamiania pracowników podejmujących pracę z zakresem ich obowiązków, sposobem wykonywania pracy na wyznaczonych stanowiskach oraz ich podstawowymi uprawnieniami
- obowiązek należytego organizowania pracy (czyli w taki sposób, by wykorzystać pełen czas pracy i by zapewnić pracownikom osiąganie wysokiej wydajności i należytej jakości pracy, przy wykorzystaniu ich uzdolnień i kwalifikacji oraz by zmniejszyć uciążliwość pracy, a w szczególności jej monotonię)
- obowiązek przechowywania dokumentacji pracowniczej (w formie papierowej lub elektronicznej)
- obowiązek adaptacji pracowników podejmujących zatrudnienie po zakończeniu szkoły
- obowiązek wpływania na kształtowanie w zakładzie pracy zasad współżycia społecznego (czyli społecznie akceptowalnych i przestrzeganych moralnych wzorców reguł postępowania, które określają właściwe zachowanie ludzi (pracowników) w ich wzajemnych stosunkach).
Planowane zmiany w Kodeksie pracy a obowiązki pracodawcy
Nowelizacja Kodeksu przewiduje pewne rozszerzenie obowiązków pracodawcy. W projekcie ujęto takie kwestie, jak np.obowiązek umożliwiania pracownikowi pozostawania w stosunku pracy jednocześnie z innym pracodawcą, powiększenie katalogu praw i obowiązków, o których pracodawca musi poinformować pracownika czy wprowadzenie ograniczeń związanych z wypowiedzeniem umowy przez pracodawcę.
Planowane zmiany w Kodeksie pracy przedstawiamy w poniższych wpisach:
Kodeks pracy w 2022 r. – co się zmienia?
Kodeks pracy w 2022 r. – zmiany dla rodziców
Poszukują Państwo pomocy w sprawach pracowniczych? Nasza Kancelaria doradza pracodawcom i przygotowuje projekty regulaminów i umów. Szczegóły w zakładce prawo pracy i ubezpieczeń społecznych. Zachęcamy także do kontaktu pod adresem: kancelaria@kancelariafrey.pl
